الف- تن پوش ها:
1 – دُون(don) : لباس اصیل تركمنی ردای بلندی بوده كه از ابریشم دوخته می شود. و تا زیرزانوان می رسید و «دُون» نام دارد. دون بنابه رنگ و نوع بافت بر دو نوع است. اگر از ابریشم كاملا قرمز رنگ دوخته می شود. «قیزیل دُون» یا «قیرمیز دُون» و اگر از ابریشمی دوخته می شد كه رنگ آن متمایل به زرد بوده و بافت پارچه آن یكنواخت نمی شد. در واقع رنگارنگ و راه راه باشد، «قارمادُون»(Garmadon) نام دارد. این لباس بدون یقه برگردان، با آستین های راسته (بدون زیربغلی) كه بجای آن در انتهای آستین و بالا تنه (دو نخ تافته سیاه و سفید یا تیره و روشن) وجود دارد كه به زیبایی این لباس می افزود. بر كمردُون، كمربندی از شال (گاه آراسته به نقره) می بستند كه به آن قوشاق(Ghushagh) و یا «تورمه شال» (Torme shal) می گویند. دو ور(دو راسته ی) دون برروی هم قرار می گیرد و با بندینك و گاه با كمربندی چرمی و پهن نگاه داشته می شود.



2- چأكمن: (chakmen): بالا پوشی است بلندتر از كتهای كنونی كه از كُرك شتر تهیه می شود. چأكمن تهیه شده از كرك ظریف و مرغوب را «اینچه چأكمن» و چأكمنی كه از كُرك زبر تهیه می شود یوغین چأكمن می نامند.

3- اوچمك یا سیلكمه: (ochmak):همان پوستین كه در هوای سرد استفاده می گردد و بنابه نوع پوستی كه از آن تهیه می شود، انواع مختلف دارد. و همانگونه كه ذكر گردید از پوست بره ی قره كول (5-6ماهه) و پوست گوسفند كه به رنگ زرد در می آورند،تهیه می گردد.
پوستین را از پوست گوسفند، پوست بره، آستین تنگ و دراز و دامنش تازیر زانو می رسد. در جلو پوستین دكمه و یاقلاب نیست ناچارا وقتی كه می پوشند با دو دست جلوی دامنش را می گیرند. تا از هم باز نشود. اگر آن را از پوست بره بدوزند «سلیكمه اوچمك» می نامند. پوستین دوزی به عهدة مردان است و زنان نیز همكاری می كنند.ابتدا برای دوختن هر پوستین، باید پنچ، شش پوست گوسفند یا هفت،هشت پوست. بره را تهیه می كنند. بعد از پوست كندن حیوان روی پوست آرد جو و نمك و دوغ می ریزند. شش هفت روز در آفتاب می ماند. و وقتی پوست خشك شد با خشت و آجر می مالند. و وقتی كه آنرا تكان دادند. كمی پوست انار ساییده شده و رنگ قرمز به رویش می ریزند و آب می پاشند و بعد از یك روز پوست را با دست می مالند تا نرم شود و بعد از برش می دوزند.

4- كوینك (kognek)
پیراهنی ساده و فاقد یقه بوده و با یقه ی كوتاه و مدور و بدون دگمه، با آستین هایی بلند كه به جای دگمه، بندهایی در آن به كار می رفت. پیراهن دیگری نیز دوخته می شد كه آن هم ساده منتها دارای یقه ی كج یا كناری بود. این یقه با سوزن دوزی های مفصلی زینت داده می شد و سر آستین نیز گلدوزی می شد.



ب- جولبار = جولبار همان شلوار مردانه عبارت از تنبان گشادی كه رشته ای پنبه ای لیفه ای آن را تشكیل می داد و سر آن گاه با « هوتاز» (hotaz) یا منگوله می آراستند.

ج – كلاه ها:
1 – تلپك (telpek) كلاه پوستی با پشم های نسبتاً بلند كه انواع گوناگون داشت كه عبارتنداز: 1- دو مه تلپك. 2- بوخار تلپك. 3- شپیرما تلپك
2- بوریك (Borik) یا عرقچین كه غالباً با نقوش گوناگون سوزن دوزی می شد و در برخی لهجه ها تاخیا (Tahga) یا تایخه (Taga) خوانده می شد.



د- كفش
1 – چكمه (Gekme): اصلی ترین پا پوش مردان، چكمه های بلند چرمی بانوك برگردان بود و در تركمنی نیز ادیك نام داشت.
چاریق (Gargk):نوعی پا پوش كه چوپانان از پوست گاو تهیه می كردند كه مخصوص استفاده در صحرا و خاك نرم است.دولاق (Dolak): قبل از پوشیدن چارق، پارچه ای دستباف دور پاتاساق می پیچیدند كه حكم محافظ و یا جوراب را داشت و دولاق نامیده می شد.

2- چپك (Gepek) یا یلكن (Yelken) پاپوش تابستانی بود كه از پوست شتر تهیه می شود و شبیه سرپایی های امروزین سبك و راحت می باشد.

زیور آلات و آرایش لباس های مردانه به تنوع و تعدد زیور زنان نبود و تنها منحصر به آرایش كمربند و كناره های «دون» و نیز سوزن دوزی «بوروك» بود.

گل جمال حجازی
کارشناس طراحی لباس از دانشگاه الزهرا